Interview door Wenke Mast

Foto's door Nathalie Pauwels/Morrec

Er zit wel wat mozaïek in het museumgebouw. In de inkomhal en de imposante 19de-eeuwse trappenzaal bijvoorbeeld. Maar ook op het balkon aan de voorzijde. Het waren de gebroeders Pellarin – mozaïekspecialisten uit het Noord-Italiaanse Sequals – die aan het einde van de 19de eeuw de prachtige vloeren legden. Gino Tondat en Sarah Landtmeters van Mosaico di Due namen ze allemaal onder handen. Zij staan ook in voor de uitvoering van een nieuwe kunstmozaïek - naar een ontwerp van kunstenaar Marie Zolamian - bovenaan op de museumtrappen.

We ontmoeten Gino en Sarah in hun atelier, tussen miljoenen marmer- en glassteentjes in duizenden-één tinten. Aan de muur hangt het grondplan van de nieuwe kunstmozaïek, een ontwerp van kunstenaar Marie Zolamian. Het plan is opgedeeld in vakjes "De blauw gekleurde vakjes zijn klaar," verduidelijkt Gino. "Mozaïeksteentjes moet je, nadat je ze met de hand gekapt hebt, omgedraaid op een vel papier kleven. Al die vellen kan je vervolgens ter plaatse in elkaar puzzelen. We gebruiken celluloserijk papier met een ruwe en een gladde zijde. Op de ruwe zijde kleven we de steentjes met lijm op basis van bloem. Ter plaatse leggen we de kant met de steentjes in mortel. De gladde zijde van het papier ligt bovenaan. Die maken we nat, zodat de lijm week wordt en we het papier kunnen wegnemen. Daarna werken we de naden weg en kunnen we alles polijsten."

Mooi om te zien hoe zo’n ontwerp evolueert tot een stenen geheel.

Sarah: "Uniek aan dit project is dat we met een zestigtal marmersoorten van over heel de wereld  mogen werken. Er zitten zeker dubbel zoveel tinten en verkleuringen in."

Gino: "Zo kan je écht schilderen met steentjes. De renaissancekunstenaar Domenico Ghirlandaio zei ooit dat een mozaïek een schilderij voor de eeuwigheid is. We werken mee aan iets dat er veel langer zal zijn dan wij. Ik vind dat een mooie gedachte."

De grootste van Europa?

De mozaïek die tot voor kort bovenaan op de museumtrappen lag, hield het niet zo lang uit.

Gino: "Klopt, die vloer lag er sinds de jaren 1970. Hij was op een foute ondergrond geplaatst en technisch niet goed uitgevoerd. Er viel niets meer aan te restaureren. Een unieke kans voor het museum. Het krijgt er de grootste Europese kunstmozaïek in zijn genre voor in de plaats. Die van Luc Tuymans aan het MAS is misschien groter van omvang. Maar er zitten nog geen 100.000 stenen in. Die van het KMSKA krijgt er 480.000. Dan weet je het wel."

Los van deze kunstmozaïek-in-wording hebben jullie samen zowat alle mozaïekvloeren van het museum gerestaureerd.

Gino: "Gespreid over een periode van bijna dertig jaar. De eerste keer was begin jaren 1990. Toen werd de grote trappenhal onder handen genomen voor Antwerpen ’93. Tien jaar later hebben we een kleinere mozaïek achteraan in het museum gerestaureerd en nu met de verbouwing alle resterende vloeren. De cirkel is rond."

Gedeelde passie

Gino zit al bijna veertig jaar in het vak, bij Sarah staat de teller intussen op zestien jaar. Hoe is jullie passie voor mozaïek ontstaan?

Gino: "Bij mij zat het in de familie. Mijn grootvader maakte in de jaren 1920 mozaïekboorden voor stenen vloeren, mijn vader deed hetzelfde. Toen dat niet meer in de mode was, zijn ze andere vloeren gaan leggen. Op m’n 13de ben ik samen met mijn vader vanuit België naar zijn geboortestreek in Noord-Italië gereisd. Hij wou per se naar de Palio, de jaarlijkse paardenrennen in Siena. Omdat hij nogal sportief reed, was ik continu misselijk. Hij was het beu om altijd te moeten stoppen aan de kant van de weg en vond er niets beter op dan langs zijn geboortedorp te rijden en mij daar achter te laten bij een wildvreemd Nederlands koppel. Zij namen me mee naar het stadje Spilimbergo, waar we de Scuala Musiva bezochten. Ik sprak geen woord Italiaans en dacht eerst dat het een muziekschool was. Binnen waren de muren en de plafonds gevuld met bladgoud en mozaïek. Oud en modern, alles door elkaar. Ik was onder de indruk, maar zag vooral een kans om niet terug naar het college te moeten. Toen mijn vader me ophaalde, vertelde ik hem dat ik liever naar de mozaïekschool wou. Hij reed er meteen naartoe. Ze zeiden dat ik nog te jong was – je moest 16 zijn – maar daar wou hij niets van weten. Hij ging hij naar de directeur en zei: 'Ik ben van hier, mijn ouders zijn van hier en mijn zoon zal hier naar school gaan.' Dat was dan geregeld. De opleiding duurde vier jaar. De eerste jaren waren heel saai. We moesten het ambacht leren, de kaptechniek onder de knie krijgen, motieven leggen… Naarmate ik meer vrijheid kreeg, groeide de passie."

Je hebt ook een tijdje les gegeven om de passie door te geven. Zo hebben jullie elkaar ontmoet. En nu leven en werken jullie samen. Was Gino een goede leraar, Sarah?

Sarah: "Ik herinner me vooral dat hij in het begin heel streng was. In de klas zat iedereen altijd muisstil te werken. Ik heb Gino’s atelier voor het eerst bezocht tijdens een opendeurdag van de academie van Wilrijk. Het was er gigantisch druk. Maar ik wist meteen: dit wil ik doen. Ik heb me ingeschreven en ben er helemaal voor gegaan. Al vanaf het eerste jaar ging ik mee naar werven. Na een tijdje mocht ik voor het eerst een barst uit een mozaïekvloer kappen. Zo kreeg ik steeds meer verantwoordelijkheid. Ik voerde tijdens mijn studies ook al opdrachten voor eigen klanten uit."

Gino: "Op de werkvloer leer je het meest. Veel meer dan je ooit aan een academie kan leren. Ook ik heb na mijn opleiding in Italië nog veel moeten uitzoeken. Hoe je met pigmenten werkt, wat het effect van een bepaalde ondergrond is... Ik ben zestig en leer nog elke dag dingen bij. Mozaïek is een ambachtsvorm die al duizenden jaren bestaat en nog steeds evolueert qua stijl en techniek. Je moet blijven experimenteren."

Seizoenarbeiders

Jullie restaureren vloeren en voeren ontwerpen uit die jullie al dan niet zelf gecreëerd hebben. Wat geeft de meeste voldoening?

Gino: "Het moment waarop je de vloer plaatst en het eindresultaat in zijn geheel kan aanschouwen. Dat is altijd spannend: hebben we de maten goed genomen? Het papier dat we gebruiken kan soms uitzetten, waardoor er een verschil ontstaat. Dat was ook in de trappenzaal van het museum het geval. Toen zat er op de totale oppervlakte een verschil van 1 centimeter. Op een lengte van 15 meter kan je dat gelukkig perfect wegwerken door de stenen per meter een millimeter uit elkaar te drijven. Als het dan uiteindelijk past, geeft dat zoveel voldoening. En als je de vloer vervolgens begin te schuren zie je alle kleuren tevoorschijn komen. Prachtig."

Sarah: "We hebben geluk dat er veel variatie in onze opdrachten zit. We komen op zo veel verschillende plaatsen terecht. Soms maak je iets voor een privéwoning en dan is die klant zo ontroerd door het eindresultaat dat je zelf ook tranen in je ogen krijgt. Alle aspecten van het vak hebben hun charme."

Gino: "Behalve repetitieve achtergronden. Voor de Schippersbeurs in Antwerpen moesten we 300 lopende meter van hetzelfde leggen. Allemaal rechte lijnen. Heel saai. Dan schakelen we onze zussen in. Die krijgen een tijdelijk contract en moeten de lijnen volgen die wij op papier zetten. Ook Sarahs dochter is er intussen heel goed in geworden."

Binnenkort zit jullie werk voor het museum erop. Wat wensen jullie ons toe?

Gino: "Twee keer zoveel bezoekers als jullie voor ogen hebben."

Sarah: "En vooral een mooi samenspel tussen oud en nieuw, want dat zal toch de grootste verandering zijn."

Dit gesprek verscheen eerder in het winternummer van ons gratis museummagazine ZAAL Z.